Kho báu ký ức Trung tâm Di sản các nhà khoa học Việt Nam có được sau hơn 10 năm miệt mài và bền bỉ sưu tầm, lưu giữ mới chỉ hé lộ một phần rất nhỏ giá trị của mình qua trưng bày “Giải thưởng Hồ Chí Minh của các nhà khoa học Việt Nam”.
Đang xem: Trung tâm di sản các nhà khoa học việt nam
“Nhiều nhà khoa học thuộc ngành bảo tàng và lưu trữ đều chia sẻ là Trung tâm đang giữ vàng, nếu xét về tính chất, ý nghĩa của tài liệu, hiện vật và ký ức của các nhà khoa học mà Trung tâm đang có trong tay”. (Phó giáo sư Nguyễn Văn Huy)
Những dòng chảy ký ức
Lễ khai trương cuộc trưng bày đã thu hút những khách tham quan đặc biệt – những người thân hoặc bạn bè, cộng sự của 14 nhà khoa học bậc thầy. Hiếm có cuộc trưng bày nào của Trung tâm lại quy tụ được đủ đầy những người như vậy, dù đâu đó còn thiếu vắng một số người thân của giáo sư Nguyễn Đình Tứ và một hai gương mặt khác. Không gian cuộc trưng bày, một gian phòng rộng trên tầng hai của tòa nhà Cuốn sách mở, không chỉ đầy ắp những khách tham quan đặc biệt đó mà còn nồng ấm cảm xúc mà họ hướng về “những người muôn năm cũ”. Sự hiện diện của họ khiến cho không gian này thêm ý nghĩa bởi không có mấy cuộc trưng bày mà người tham dự lại có thể thuyết minh về hiện vật còn hay và cuốn hút, hơn thế lại thấm đẫm tình cảm hơn cả hướng dẫn viên chuyên nghiệp.Không giấu nổi nỗi niềm bên bức ảnh đen trắng khổ to giới thiệu một chuyến thỉnh giảng của giáo sư Hoàng Tụy tại Trung Quốc vào những năm 1960, tiến sĩ Hoàng Dương Tùng – con trai lớn của ông, thoáng nghẹn ngào nhớ về hình ảnh người cha, “một người rất nghiêm túc trong khoa học. Tôi nhớ hồi đi sơ tán, ông ngày đi dạy, tối lại cặm cụi bên sách vở. Tuy rất nghiêm khắc với học trò nhưng ông cũng rất độ lượng, khi học trò chưa làm được bài thì ông lại chỉ bảo tận tình”. Ở góc độ một người con, tiến sĩ Hoàng Dương Tùng luôn nhận thấy người cha là điểm tựa “có những lúc chúng tôi gặp khó khăn trong cuộc sống, thấy nản trong công việc thì ba tôi luôn động viên để vượt qua được. Có giai đoạn tôi học ở nước ngoài rồi về đi làm, thấy tôi hơi buồn buồn vì theo truyền thống gia đình thì phải học lên tiếp, ba tôi bảo ‘mỗi người có một con đường riêng trong cuộc sống, miễn là phải tâm huyết, luôn luôn làm việc thì ai cũng đáng được trân trọng, không nhất thiết phải cứ học lên bằng cấp cao hơn mới được’”.Trong số 14 nhà khoa học được giới thiệu trong cuộc trưng bày, giáo sư Hoàng Tụy là một trong những người hiếm hoi được người đương thời biết đến nhiều nhất. Ông mới tạ thế hơn một năm và những kỷ vật gắn liền với cuộc đời nghiên cứu của ông đã được gia đình gửi tặng Trung tâm Di sản các nhà khoa học như một cách chuyển tải đến thế hệ sau những ký ức sống động về một nhà khoa học từng có công “khai sơn phá thạch”, mở ra một lĩnh vực toán mới, góp phần xây dựng ngành toán học Việt Nam và có nhiều ý kiến đóng góp tâm huyết với nền khoa học, giáo dục nước nhà… “Đây là cái mũ nồi mà ba tôi vẫn gọi là mũ be rê. Từ những năm 1960, chúng tôi đã thấy ông đội rồi. Nó gần như gắn liền với ba tôi từ hồi chiến tranh, lúc nào ai cũng thấy nó nằm trên mái đầu bạc trắng của ông… Những kỷ vật tôi gửi tới Trung tâm không phải là cái gì cao xa cả, nó rất gần gũi đời thường như chính cuộc sống giản dị của ba tôi”, tiến sĩ Hoàng Dương Tùng chia sẻ.Những câu chuyện như vậy đã đi theo những người con hay cộng sự của các nhà khoa học đó suốt cuộc đời, bởi nó không đơn thuần là câu chuyện của riêng một gia đình, một nhóm nghiên cứu mà còn gói ghém cả những trăn trở của các nhà khoa học trong suốt quá trình nghiên cứu. “Tôi học ngành Hóa, có chút liên quan đến ngành Dược nên được bố tôi ‘nhờ’ đánh máy tài liệu để soạn cuốn sách ‘Những cây thuốc và vị thuốc Việt Nam’. Bản thân tôi lúc đó cũng chưa hình dung ra được tầm vóc cuốn sách quý, chỉ cảm thấy niềm say mê ông truyền cho mình. Ông là người vô cùng say mê khoa học, dường như nó đã ăn vào máu rồi nên mỗi khi đọc đến cây thuốc nào là cũng có thể nói luôn danh pháp khoa học, thành phần hợp chất chính…”, kỹ sư Đỗ Thanh Bình (Viện Kỹ thuật nhiệt đới, Viện Hàn lâm KH&CN Việt Nam) – con gái út của giáo sư Đỗ Tất Lợi, kể về người cha nổi tiếng của mình.
Thành viên của Trung tâm Di sản các nhà khoa học Việt Nam giới thiệu về hiện vật tại cuộc trưng bày. Ảnh: Mỹ Hạnh.
Xem thêm: ” Tối Ưu Tiếng Anh Là Gì ? Định Nghĩa Của Từ Tối Ưu Trong Từ Điển Lạc Việt
Sự cẩn trọng và tỉ mỉ của giáo sư Đỗ Tất Lợi trong quá trình làm việc đã trở thành một trong những nhân tố quan trọng để ông và cộng sự hoàn thành cuốn dược điển này, không chỉ vì ông đã tham khảo tới 38 cuốn sách tiếng Việt, 28 cuốn sách tiếng Anh, tiếng Pháp, tiếng Đức, 40 cuốn sách tiếng Trung, 26 cuốn sách tiếng Nga cùng nhiều tạp chí chuyên ngành mà còn vì “chỉ riêng việc ghi lại tên các loại dược liệu thôi, ông đã phải cất công lặn lội tới vùng này vùng khác để sưu tầm các tên thông dụng của nó”, bà Đỗ Thanh Bình nói. Ngay ở thời điểm hiện tại thì những công việc như vậy, cũng không dễ thực hiện bởi cùng một cây thuốc mà mỗi nơi, mỗi vùng lại có một tên gọi khác nhau, thạc sĩ Nguyễn Võ Thanh Hoàng (ĐH Quốc tế, ĐHQGTPHCM), một trong những tác giả của nghiên cứu “VIETHERB: A Database for Vietnamese Herbal Species” (VIETHERB: Một cơ sở dữ liệu về các loài thảo dược Việt Nam), nhận xét khi đề cập đến những khó khăn anh và cộng sự gặp phải khi thống kê, sắp xếp danh mục các loại cây quý. Do đó, “đến khi nghỉ hưu rồi, đọc kỹ cuốn sách tôi mới thấy hết giá trị, cả về chiều sâu khoa học lẫn sức phổ cập của nó”, bà Đỗ Thanh Bình cho biết thêm.Từng được các chuyên gia Liên Xô đánh giá “vừa mang tính khoa học hiện đại, vừa nêu được những giá trị của y học cổ truyền phương Đông”, kể từ những năm 1960 đến nay, bộ sách của cả cuộc đời nghiên cứu đó đã được tái bản tới lần thứ 20 với giá bìa 560.000 đồng, một mức khiêm tốn so với giá trị dẫn đường của nó. “Nhiều nhà khoa học coi mỗi cây thuốc, vị thuốc đó như một gợi mở về đề tài nghiên cứu của mình, khi còn làm ở Viện Hàn lâm KH&CN Việt Nam tôi biết”, bà Đỗ Thanh Bình bộc bạch. “Khi nhận làm sách cho bố, tôi có hỏi ông về giá thì ông dặn là không được bán sách giá cao để mọi người đều có thể tiếp cận cuốn sách, thậm chí biết sách bị in lậu mà ông cũng bảo đừng kiện vì để cho người ít tiền cũng có thể tiếp cận được sách”, bà hồi tưởng về những lời dặn dò của một nhà khoa học luôn nghĩ đến ích lợi của cuốn dược điển mang lại hơn là số tiền bản quyền thu được từ đó.Bà mở cuốn sổ tay cất trong túi xách và đọc lên lời tâm sự mà bà đã cẩn thận ghi lại từ cha mình. “Mỗi người yêu nước bằng mỗi cách khác nhau nhưng tôi nghĩ rằng tôi đã yêu khoa học qua tình yêu Tổ quốc”.
Xem thêm: Vợ Tiếng Anh Là Gì ? Cách Viết Cặp Vợ Chồng Trong Tiếng Vợ Yêu Tiếng Anh Là Gì
Nỗ lực của những người giữ “vàng ký ức”
Cuộc trưng bày lần này tuy mới ra mắt nhưng theo phó giáo sư Nguyễn Văn Huy, linh hồn của Trung tâm Di sản các nhà khoa học, đó là một phần kết quả mới nhìn thấy được từ những gì gom góp sưu tầm và lưu giữ trong hơn 10 năm qua của một doanh nghiệp xã hội “tự nhận lấy trách nhiệm phát huy giá trị di sản của các nhà khoa học. Xuất phát từ con số không, Trung tâm xây dựng quan điểm về di sản các nhà khoa học, bắt đầu từng bước xác định phương pháp nghiên cứu tiểu sử cuộc đời các nhà khoa học và đa dạng hóa các hoạt động gắn với di sản”. Nếu vào năm 2010, Trung tâm mới tiếp cận được trên 100 nhà khoa học, thực hiện gần 2.000 phút video, 10.000 phút ghi âm và có hàng nghìn trang tư liệu thì đến nay “Trung tâm đã thu thập và bảo quản hơn 800.000 hiện vật gắn liền với cuộc đời của gần 1.800 nhà khoa học” để phục vụ cho ba hướng phát triển chính của mình là bảo tàng, lưu trữ và thư viện, ông giới thiệu tại lễ khai trương cuộc trưng bày.